Eğitime Işık Tutar: Gardner’in Çoklu Zekâ Kuramı

Nisan ayına umutlu ve dinç bir giriş yaptığımız haftanın son iş gününden hepinize merhaba Sevgili Novarge Ailesi. Bugün sizlerle, eğitime adeta bir ışık niteliğinde çizgisini sürdüren çoklu zekâ kuramından ve çeşitli zekâ türlerinin eğilimlerinden bahsedeceğiz.

Hayatta herkesin bireysel öğrenme biçimleri farklıdır. Bazıları için müzik ile öğrenme bir çeşit terapi ve zihin geliştirme yöntemiyken; bazıları için de tamamen dikkat dağıtıcı bir süreci işaret eder. Ancak bu noktada unutulmaması gereken bir şey vardır ki, herkesin öğrenme biçimi kendine özgüdür ve eksiklik olarak değerlendirilmesi doğu bir kapıya yöneltmeyecektir. Günümüzde bazı öğrencilerin matematik, bazılarının da resim konusunda gelişim göstermesi “Zeki!” ya da “Zeki değil!” olarak yaftalanmaya maruz kalabilir. Tam olarak bu ikilemin sonunda bir umut ışığı olarak Gardner’in “Çoklu Zekâ Kuramı” devreye girer.

Çoklu Zekâ Kuramı Nedir?

Çoklu zekâ kuramı, Harvard Üniversitesi bünyesinde bilimsel araştırmalarda yer alan Howard Gardner tarafından öne sürülen, zekanın farklı alanlara ilişkin eğilimini gösteren yaklaşımdır. Gardner’in öne sürdüğü çoklu zekâ kuramının ekseninde insan zekâsı 8 kategoriye ayrılmış ve halihazırda 9. Kategoriye ilişkin çalışmalar sürmektedir.

İnsanların kendi zekâ türlerine yönelik farklı kullanım alanlarını ve yetenek düzeylerini esas alan çoklu zekâ kuramına ait 8 alt kategori, bireylerin zekasını kullanabileceği aktif alanları öne süren bir çeşit sınıflandırma şeklidir.

Zekâ türlerinin kendi içerisinde gelişime olanak verdiğini öne süren kuram, zekanın tek olduğunu ancak farklı alanlara yönelik bir eğilim içerisinde olabileceğini gösterir. İnsan zekasının incelenmesi sonucunda 8 farklı alt kuram ortaya çıkmıştır.

Çoklu Zekâ Türleri Nelerdir?

1. Kinestetik Zekâ

Kinestetik zekâ, beden ve zihin birlikteliğiyle ortaya çıkan, bedensel olarak da adlandırılan bir zekâ türüdür. Kinestetik zekâ yönünden gelişim gösteren bireyler beden ve zihin koordinasyonunun gösterdiği gelişim ekseninde vücut dillerini kolaylıkla kullanabilirler.

Düşüncelerini kolayca harekete dökmek, jest ve mimiklerle duyguları ifade etmek konusunda baş öge olan kinestetik zekaya sahip bireyler, sahne sanatlarında başarılı girişimlere imza atabilirler.

• Bir ya da birden fazla spora yönelik aktivitede başarı gösterirler.
• El sanatlarına yönelik eğilimleri mevcuttur.
• Uzun süre hareketsiz kaldıklarında kımıldamaya ihtiyaç duyarlar.
• Duygu ve düşüncelerini vücut dilleriyle ustaca ifade edebilirler.

2. Uzamsal Zekâ

Uzamsal zekâ, görsel yönden gelişmiş bir zekâ türü olarak bilinir. İnsanın doğum süreciyle birlikte gelişimi başlayan görmeye yönelik uzamsal zekâ; anlatılanları kolayca zihinde canlandırma, görsel kurgulama ze zihinde görsel içeriklere yer verme özelliklerini içerisinde barındırır.

Görsel / Uzamsal zekâ yönünden gelişim gösteren bireyler sanatsal ve görsel aktivitelerde başarılı girişimlere adım atabilirler.

• Renklere karşı duyarlılıkları vardır.
• Gördükleri insanları, yolları ve mekanları kolayca unutmazlar.
• Duygularını resim yoluyla ifade edebilirler.
• Okudukları kelimeleri ve harfleri zihinlerinde görselleştirerek öğrenirler.
• Sanatsal içeriklere yatkınlıkları mevcuttur.

3. Sözel Zekâ

Dilsel zekâ olarak da adlandırılan sözel zekâ, düşünceleri ve duyguları kelimelerle ustaca ifade edebilmenin bir eğilimidir. Sözel zekâ yönünden gelişim gösteren bireyler; kelimeleri zihinlerinde kolaylıkla kurgulayabilir, kurguladıklarını yazıya dökebilir, olayları detaylı analiz edebilir, yazılı sunumların tümünde belirgin başarı yakalayabilirler.

• Dinleyerek öğrenme özellikleri gelişmiştir.
• Okudukları kurguları ve karakterleri kolayca unutmazlar.
• İyi bir dinleyici ve okuyucu özelliği gösterirler.
• Kelime hazneleri oldukça geniştir.
• Yer, mekân, isim ve metin konularını hafızalarında tutabilmekte güçlük çekmezler.

4. Müziksel Zekâ

Ritmik zekâ olarak da adlandırılan müziksel zekâ, yaşamda yer alan müziğe ve müziğin ritmine dair tüm seslere duyarlı olma durumuna verilen isimdir. Müziksel zekaya sahip bireyler; sesleri kolayca yorumlayabilir, bilmedikleri enstrümanları çalmaya eğilim gösterebilir, müzikleri ezberleyebilir ve müzikle birlikte öğrenebilirler.

• Müziğin yer aldığı ortamlarda daha iyi öğrenir ve daha rahat hissederler.
• Müzikleri kolayca hafızalarında barındırabilirler.
• Konuşurken ya da bir ses duyduklarında ritim tutmaya başlarlar.
• Herhangi bir şarkının notalarını, enstrümanlarını ve makamlarını kolayca ayırt edebilirler.
• Müzisyenlik ve şarkıcılık gibi alanlara yönelik başarılı girişimleri olağandır.

5. Sosyal Zekâ

Sosyal zekâ yönünden gelişim gösteren bireyler çevrelerindeki insanların duygularını kolaylıkla analiz edebilir, empati kurabilir ve toplum davranışlarını analiz edebilirler.

Toplumun duygu ve düşüncelerine yönelik duyarlı eğilimleri sayesinde birçok kesim tarafından sevilir ve sayılırlar.

• Empati yetenekleri oldukça gelişmiştir.
• Kolayca iletişim kurabilirler.
• Problem yaşayan herkese yardım etmekten çekinmezler.
• Liderlik vasıfları yüksektir.
• İş birliği yapmayı, öğretmeyi ve bilgiyi paylaşmayı çok severler.

6. Matematiksel Zekâ

Mantıksal zekâ türü olarak da bilinen matematiksel zekâ, mantık yürütebilme ve soyut kavramlar üzerinde detaylıca düşünebilmeyi esas alan bir türdür. Sayısal alanda gösterilen başarıların avantajı haline gelen matematiksel zekâ, bir analitik düşünme becerisidir. Matematiksel zekâ yönünden gelişim gösteren bireyler; mantıksal düşünme, olayları neden ve sonuç ekseninde değerlendirme, tümden gelim-tüme varım gibi alanlarda etkili bir başarı örneği gösterirler.

• Sayılarla ve işlemlerle aralar her zaman iyidir.
• Olaylara mantıksal çerçeveden bakabilirler.
• Sonuç odaklı düşünebilme becerileri gelişmiştir.
• Matematik problemlerini kolayca zihinlerinde çözebilirler.
• Bilişsel düşünme becerilerini geliştirebilecek her türlü deney, yarışma ve etkinlik girişimlerine katılmayı severler.

7. İçsel Zekâ

Bireysel tanımlama ile ilişkili bir zekâ türü olan içsel zekâ, kendilerini tanımlayarak yapabilecekleri konusunda öngörüye sahip bireylerde rastlanan bir zekâ türüdür. İçsel zekaya sahip bireyler yeteneklerini bir beceriye dönüştürme evresinde yakaladıkları başarıyla oldukça faydalı bir girişime imza atabilirler.

• Bireysel olarak güçlü ve zayıf yönlerini bilirler.
• Bağımsızlık güdüleri gelişmiştir.
• Takım çalışmasına oranla bireysel çalışmalarda daha yüksek bir başarı yakalayabilirler.
• Özgüvenleri yüksektir.
• Olaylardan ders çıkarma eğilimleri yüksektir.

8. Doğasal Zekâ

Doğasal zekâ, doğaya yönelik tüm alanlarda çıkarımlar yapabilme becerisiyle ilişkilidir. Doğa zekâsı gelişmiş bireyler; hayvanlar, belgeseller, botanik ve jeoloji gibi doğayla iç içe konulara yönelik eğilim gösterirler.

• Bitki yetiştirmeyi severler.
• Doğa olaylarına merakları yüksektir.
• Çevreye karşı duyarlı bir yapıları vardır.
• Doğa ve hayvanları ilgiyle takip ederler.
• Toprakla iç içe olmaktan zevk duyarlar.

9. Varoluşsal Zekâ

Varoluşsal Zekâ, üzerinde bilimsel çalışmalar yapılan ve sonradan çoklu zekâ kuramına dahil edilen bir zekâ türüdür. Varoluşsal zekâ, somut şekilde görüntünün mümkün olmadığı ve mantık yürütülemeyen konularda algılama becerisinin yanında etkin yorum yapabilme güdüsüyle ilgilidir. Varoluşsal zekâ yönünde gelişim gösteren bireyler yaşam içerisinde inanmanın güç olduğu ancak ihtiyaç olarak nitelendirilen kavramların algılanarak, insan zekasında yer edebilecek şekilde açıklanmasında eğilimlidirler. Fizikçiler, felsefeciler, din adamları ve matematikçiler varoluşsal zekâ türünde gelişim gösterirler.

• Mantık yürütmenin zor olduğu alanlara yönelik eğilimleri mevcuttur.
• İnsan zekasının algılayamadığı alanlarda çalışmayı severler.
• Araştırma yapma eğilimleri yüksektir.
• Yaşamın somut yanlarının yanında soyut yanlarını da görmeye çalışırlar.

Novarge’de bugün sizlerle eğitime yönelik bir ışık niteliğinde olan çoklu zekâ kuramından, zekâ türlerinden ve yeni bir bulgu olarak varoluşsal zekadan bahsettik. Bir sonraki yazımızda görüşmek üzere hepinize sağlıklı, başarılı ve mutlu bir hafta sonu diliyorum Sevgili Novarge Ailesi.

Unutmayın, her şey geleceğiniz için.

ELİF AKSÜT